PUBLIKACJE

Sobota, 28.12.13

Sporządzanie dokumentacji technicznej przez podmiot trzeci w oparciu o wytyczne autorstwa pierwotnego twórcy

Prawa autorskie tak osobiste, jak i majątkowe twórcy coraz częściej stanowią istotną okoliczność wielu inwestycji. Dokumentacja techniczna, stanowiąca podstawę inwestycji objęta jest ochroną praw autorskich. W przypadku zmiany planów inwestycyjnych, konieczności wznowienia wstrzymanej inwestycji, dokonania modyfikacji dokumentacji technicznej lub rozszerzenia inwestycji o nowe obiekty może dojść do sytuacji, gdy na bazie pierwotnej dokumentacji technicznej lub wyników czy schematów w niej zawartych konieczne jest stworzenie dokumentacji technicznej na potrzeby nowej inwestycji. W takich okolicznościach najczęściej dochodzi do naruszenia praw autorskich pierwotnego twórcy. Jak zabezpieczyć się przed takim ryzykiem? Świadomość instytucji prawa autorskiego oraz odpowiednie uregulowanie przeniesienia praw autorskich w umowie z pierwotnym twórcą pozwala prowadzić dalsze inwestycje, minimalizując ryzyko narażenia się na zarzut naruszenia praw autorskich.

I. Uwarunkowania prawne.

Przedmiotem Prawa Autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W polskim orzecznictwie sądowym uznano za przedmiot prawa autorskiego m.in.: projekty dokumentacji technicznej, plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1978 r., I PRN 47/78, WiR 1978, nr 15, s. 13; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012r., V CSK 545/11, Lex nr 1276237). Zaznaczenia wymaga fakt, iż wspomniana dokumentacja, aby została uznana za utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego musi spełniać wymagania przewidziane w tym przepisie. 

Nabycie praw autorskich przez twórcę następuje ex lege wraz ze stworzeniem utworu i jest rezultatem nie aktu prawnego, lecz aktu realnego, określonych czynności faktycznych, psychologicznych. (zob. orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 7 listopada 2007 r., I ACa 800/07, LEX nr 370747). Twórcą może być wyłącznie osoba fizyczna, co wynika z samej natury procesu twórczego. Zatem za twórcę nie może zostać uznana np.: spółka czy konsorcjum. 
Zasadniczo twórcy przysługują autorskie prawa osobiste, które wymienione zostały w art. 16 Prawa Autorskiego, autorskie prawa majątkowe wymienione w art. 17 oraz wyłączne prawo zezwalania do wykonywania zależnego prawa autorskiego do którego odwołuje się art. 46 w zw. z art. 2 Prawa Autorskiego. 

Autorskie prawa zależne wiążą się z opracowaniem cudzego utworu. Prawo autorskie stanowi, iż opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego, oraz że "rozporządzanie i korzystanie, (czyli sprzedaż praw autorskich, udzielenie licencji) z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego - (prawo zależne), chyba, że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły". 

Aby ustalić czy zlecenie sporządzenia przez podmiot trzeci dokumentacji technicznej w oparciu o założenia dokumentacji autorstwa pierwotnego twórcy będzie tożsame z wykonywaniem prawa zależnego, należy określić relację zakresów przedmiotowych pojęcia „opracowania cudzego utworu” i „utworu inspirowanego”. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym dziełem. Prawo dopuszcza możliwość delikatnego wzorowania się na czyimś utworze (inspiracji), o ile stworzone zostanie inne dzieło o indywidualnym charakterze. Utwór inspirowany różni się od utworu w pełni samoistnego tym, że twórca utworu inspirowanego kreuje go w nawiązaniu do istniejącego już, stworzonego wcześniej utworu, choć nie zachodzi w tym przypadku zjawisko przejmowania do utworu inspirowanego określonych elementów twórczych z dzieła, stanowiącego źródło inspiracji. Wtedy pierwotny twórca nie może się temu sprzeciwić i nie może żądać opłat z tytułu inspiracji jego dziełem. Twórcy dzieła powstałego z inspiracji przysługuje pełnia praw autorskich (zarówno osobistych jak i majątkowych). Aby mieć pewność, że nowy utwór powstał z inspiracji innym dziełem a nie stanowi jego opracowania nowe dzieło nie powinno zawierać nawet części dzieła pierwotnego lub jego cech charakterystycznych
Według powszechnie przyjmowanej koncepcji o dziele inspirowanym można mówić w przypadku takiego twórczego przetworzenia elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy. Dzieło inspirowane to takie dzieło, do którego powstania podnietę dał inny utwór (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 sierpnia 2008 r., VI ACa 1658/2007). Utwory powstałe pod wpływem cudzego dzieła, lecz nie przejmujące jego elementów twórczych mają zatem charakter samoistny i nie stanowią utworu zależnego. Inspiracja może przyjąć formę np. pastiszu czy cytatów utworu architektonicznego.

W Prawie Autorskim nie zdefiniowano również terminu „opracowanie”. Wskazano jedynie jego przykłady tj. tłumaczenia, przeróbki i adaptacje. Obok tych przykładów jako opracowania wymienia się w doktrynie najczęściej streszczenia, dramatyzację powieści, inscenizację dramatu, aranżacje muzyczne, antologie, edycje krytyczne. Czasem określenia „opracowanie" używa się nie w znaczeniu techniczno - prawnym, lecz w znaczeniu potocznym, w sensie wykonania określonej pracy. 

W przypadku opracowania w sensie techniczno - prawnym powinno ono zawsze zawierać wzmiankę wskazującą na oryginał (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1968 r., I CR 649/67, Prawo autorskie w orzecznictwie, CD, red. T. Grzeszak, Warszawa 1998). W doktrynie na ogół opracowania definiuje się jako dzieła recypujące z innego utworu treść, a zazwyczaj częściowo i formę, noszące piętno osobistej twórczości opracowującego i służące do rozszerzenia form komunikowania treści dzieła pierwotnego poza jego formą macierzystą. Opracowanie jest dziełem niesamoistnym powstającym w wyniku wykorzystania cudzego, wcześniej istniejącego (choćby w postaci nieukończonej) dzieła we własnym utworze. Wykorzystanie to polega na przejęciu dorobku twórczego z cudzego dzieła. Opracowanie stanowi efekt twórczości dwóch osób: autora utworu pierwotnego i autora opracowania. 

Działalność autora opracowania polega na: 
1) oddaniu w dziele zależnym wartości intelektualnych i estetycznych oryginału (elementów twórczych oryginału) oraz
2) zawarciu w dziele wartości własnych (własnego wkładu twórczego polegającego chociażby na wyselekcjonowaniu tych wartości oryginału, które podlegać będą recepcji w opracowaniu, gdyż przekazanie wszystkich wartości nie jest możliwe). Innymi słowy, dzieło zależne to twórcze przekształcenie dzieła pierwotnego (oryginalnego, macierzystego). Przedmiotem opracowania może być całe cudze dzieło lub jego fragment.

 Zatem utworem zależnym będzie np.: projekt techniczny wykonany na cudzej koncepcji, a także adaptacja gotowego projektu lub przebudowa, rewaloryzacja istniejącego budynku innego autora (zob. Jerzy Modlinger, Stowarzyszenie Architektów Polskich, Materiały z konferencji nt. prawa autorskiego). 
Mając na uwadze powyższe, recepcja jakichkolwiek elementów twórczych dzieła pierwotnego do dzieła wtórnego prowadzi do powstania dzieła niesamoistnego, z którego korzystanie zgodnie z prawem wiąże się z koniecznością spełnienia wymogów zależnych od jego rodzaju. Zasadniczo ocena czy dany utwór stanowi utwór jedynie inspirowany, czy jest utworem zależnym, winna być dokonywana w oparciu o cechy konkretnie wytworzonych utworów. Za powyższym przemawia przede wszystkim przyznanie przez Ustawodawcę prawa do tworzenia opracowań, a wprowadzenie ograniczeń jedynie w zakresie korzystania z nich.

II. Kontraktowe zezwolenie na wykonywanie praw zależnych.
W art. 46 Prawa Autorskie wskazano, iż „jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych”. Jeżeli więc wspomniana kwestia nie zostanie uregulowana przez strony, o tym czy i kto będzie mógł wykonywać zależne prawo do utworu decydował będzie każdorazowo autor. Zasadniczo oznacza to, że twórcy przerobionego cudzego utworu przysługiwać będą jedynie osobiste prawa autorskie. W opracowaniu cudzego utworu będzie musiał być wymieniony twórca utworu pierwotnego. Autor opracowania cudzego utworu będzie mógł uzyskać autorskie prawa majątkowe do swojego dzieła pod warunkiem uzyskania zgody pierwotnego twórcy na rozporządzanie opracowaniem (przeróbką, tłumaczeniem, adaptacją). Z reguły wiąże się to z zapłatą określonego wynagrodzenia autorowi dzieła pierwotnego. 
Z chwilą nabycia autorskich praw majątkowych do danego dzieła, nabywca zyskuje prawo do tego utworu - w konkretnej postaci, o danej treści bądź formie, na określonych w umowie warunkach, w szczególności na objętych umową polach eksploatacji. Istotne jednak jest, że w sytuacji braku odpowiednich postanowień umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych nie przysługuje mu uprawnienie do rozporządzania i korzystania z przeróbek danego utworu. 
Dodatkowo wskazać należy, że w przypadku gdyby stworzenie nowej dokumentacji technicznej wiązało się z koniecznością wprowadzenia zmian do stworzonej już przez pierwotnego twórcę dokumentacji, to potrzebne będzie uzyskanie zgody pierwotnego tówrcy. Decydowanie o zmianach w utworze objęte jest, co do zasady, ustawowym monopolem twórcy, gdyż jednym z osobistych praw autorskich jest prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (art. 16 pkt 3 Prawa Autorskiego).

III. Podsumowanie.
W oparciu o obowiązujące przepisy prawa podstawowe zasady wyglądają następująco:
a) zasadniczo twórcy przysługują autorskie prawa osobiste, autorskie prawa majątkowe oraz wyłączne prawo zezwalania do wykonywania zależnego prawa autorskiego; 
b) autorskie prawa zależne wiążą się z opracowaniem cudzego utworu;
c) recepcja jakichkolwiek elementów twórczych dzieła pierwotnego do dzieła wtórnego prowadzi do powstania dzieła niesamoistnego, z którego korzystanie zgodnie z prawem wiąże się z koniecznością spełnienia wymogów zależnych od jego rodzaju;
d) stworzenie dokumentacji technicznej w oparciu o wytyczne dokumentacji technicznej autorstwa pierwotnego twórcy, nie będzie mieściło się w zakresie pojęcia „utworu inspirowanego” i stanowić będzie utwór zależny;
e) opracowanie cudzego utworu nie wymaga uzyskania zgody autora utworu pierwotnego, jednak na rozporządzanie lub jakiekolwiek wykorzystanie utworu zależnego konieczne jest już uzyskanie takiej zgody; 
f) przeniesienie w umowie autorskich praw majątkowych nie powoduje automatycznie przeniesienia uprawnień do wykonywania autorskiego prawa zależnego.

Autor: Marcin Lampart – radca prawny